Γενικά.
Στην Πίνδο, ανατολικά της τεχνητής λίμνης Ταυρωπού, 4 χιλιόμετρα από το χωριό Καταφύγι, προς το Λαμπερό(Τιτάϊ) του δήμου Ιτάμου και σε υψόμετρο 600 μέτρα, είναι μοναστήρι στη μνήμη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και πανηγυρίζει το Δεκαπενταύγουστο. Το μοναστήρι απέχει 20 χιλιόμετρα από την Καρδίτσα και είναι σε μια δασόφυτη τοποθεσία ανάμεσα στις κορυφογραμμές του Ιτάμου. Εδώ σε μια απέραντη πράσινη θάλασσα, υψώνεται ένας βράχος γκρίζος πέτρινος, με το μοναστήρι της Πέτρας στην κορυφή του. Σ’ ένα λόφο δίπλα σώζονται ερείπια αρχαίων τειχών, πιθανόν της Ελλοπίας.
Ηταν έρημο και το επανίδρυσε περί το 1925 ο μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος Ιεζεκιήλ. Ο κτήτορας είναι άγνωστος λέγει ο καθηγητής Αν. Ορλάνδος, γιατί σχετική επιγραφή δέν υπάρχει.
Μια εικόνα της προγενέστερης καταστάσεως του μοναστηριού μας δίνει ο Παύλος Μ. Μυλωνάς. Μέσα σε περίβολο 50χ53μ. με πύργο και καταχύστρες(τρύπες που έριχναν ζεματιστό νερό), με 80 διώροφα κελλιά, με ηγουμενείο στη νότια πλευρά, μαγκιπείο(φούρνο), τράπεζα, βορδοναρείο(σταύλους), στη ΒΔ πλευρά αλώνι, κοιμητήριο και 4 ασκητήρια.
Φαίνεται ότι ήταν πλούσιο μοναστήρι και είχε τότε 200 μοναχούς. Ο μητροπολίτης Ιεζεκιήλ γράφει ότι κτήτορας ήταν ο Παναγιώτης Κουσκουλάς. Στηρίζεται σε μια τοπική παράδοση. Λέει, λοιπόν η παράδοση, πως ήταν διοικητής της Κρήτης, πώς έγινε προδότης και όταν γύρισε πίσω στο χωριό του Νεοχώρι, μετανόησε και για να εξιλεωθεί έγινε κτήτορας του μοναστηριού της Πέτρας και άλλων ναών.
Για τους κτήτορες υπήρχε πρόβλημα, το οποίο σήμερα οι ερευνητές έχουν επιλύσει. Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι οι πρώτοι κτήτορες είναι οι μοναχοί Δανιήλ, Φιλάρετος, Λαυρέντιος και Ζωσιμάς, των οποίων το όνομα αναφέρεται με κεφαλαία γράμματα στην αρχή της ξύλινης παρρησίας του μοναστηριού που βρίσκεται σήμερα στο μοναστήρι της Κορώνας.
Μια δεύτερη ομάδα κτητόρων που συνεχίζει το έργο των πρώτων είναι οι ιερομόναχοι Παρθένιος, Νεόφυτος και Σάββας, που αναφέρονται τόσο στην παρρησία, όσο και στην πρόθεση του καθολικού του μοναστηριού.
Τρίτος κτήτορας είναι ο Παναγιώτης Κουσκολάς ή Μολέσης που τον αναφέρει ο Ιεζεκιήλ, ή Μορφέσης που τον αναφέρει ο Αν. Ορλάνδος (Κτητορική επιγραφή Ζωοδόχου Πηγής Μεσενικόλα). Αναφέρεται στην πρόθεση του μοναστηριού, στην αριστερή στήλη των ζώντων μνήσθητι Κύριε και των μακαρίων κτητόρων της αγίας μονής ταύτης, μνήσθητι Κύριε του Δούλου σου Παναγιώτη και του πατρός αυτού Δημητρίου……… . Φαίνεται όμως και στην τοιχογραφία του δυτικού τοίχου του καθολικού να παραδίδει ομοίωμα του μοναστηριού στην Παναγία. Τελικά η έρευνα αποδέχεται ότι ο Παναγιώτης Κουσκολάς ήταν ο δωρητής της ιστορήσεως του κυρίως ναού του καθολικού του μοναστηριού. Η Παράδοση όμως τον θεωρεί κτήτορα του μοναστηριού.
Για τη μαρτυρία του Χρήστου Καλοκαιρινού και στη συνέχεια του Ιεζεκιήλ ότι απέκτησε τη μεγάλη περιουσία του από προδοσία που έκανε στην κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669, όπου ήταν διοικητής, μάλλον γίνεται σύγχυση με το Μέγα Διερμηνέα της Πύλης Παναγιώτη Νικούσιο που είχε προδοτική συμμετοχή στην κατάληψη της Κρήτης το 1669.
Α. Ο Π.Κουσκολάς το 1625, χρονολογία που αναφέρεται στο υπέρθυρο της εισόδου του καθολικού(ΕΤΟΥΣ ΖΡΛΓ ΔΗΛ. 1625), αφού η υπόλοιπη κτητορική επιγραφή έχει καταστραφεί, έχει τά χρήματα της ιστορήσεως 44 χρόνια πρίν από την κατάληψη της Κρήτης.
Β. Ο Π. Κουσκολάς το 1625, όπως φαίνεται και στην τοιχογραφία, ήταν στην ηλικία των 60 περίπου ετών και δε θα μπορούσε μετά από 44 χρόνια να έχει συμμετοχή στην κατάληψη της Κρήτης.
Γ. Τέλος ο Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει στο Νέο Μαρτυρολόγιο ότι ο Π. Κουσκολάς ήταν προεστός του Νεοχωρίου κατά την αποκεφάλιση του αγίου Σεραφείμ (1601) και επομένως δέν ήταν δυνατό να έχει ένεργό υπηρεσία μετά από 68 χρόνια.
Τά παραπάνω αποτελούν επιχειρηματολογία του Γ. Κλήμου και νομίζω πως είναι πολύ πειστική.
Για τον Παναγιώτη Κουσκολά από τις επιγραφές έχουμε τις εξής μαρτυρίες:
1. Στον Μεσενικόλα και σε απόσταση 5 χιλιόμετρα από το Μοναστήρι της Κορώνας είναι το παρεκκλήσι της Παναγίας(Ζωοδόχου Πηγής), που κατά παράδοση έκτισε ο Παν. Κουσκολάς. Στο δυτικό τοίχο του ναϊσκου εικονίζεται ο κτήτορας γέροντας με μούσι και μακρύ επανωφόρι σε στάση προσευχής μπροστά στην εικόνα της Παναγίας και δίπλα γράφει: Παναγιώτης Μορφέσης έκ του Μέγα Νεοχωρίου και νέος κτήτωρ. Οναϊσκος ήταν πρίν ερειπωμένος και τον ανήγειρε πάλι ο Παν. Μορφέσης, που πρέπει να είναι ο Παν. Κουσκολάς, καθώς η παράδοση τον αναφέρει. Δίπλα στην παραπάνω απεικόνιση είναι επιγραφή φθαρμένη στα πλέον ενδειαφέροντα σημεία:
Ιστορήθη ο θείος ούτος και πάνσεπτος ναός της υπεραγίας Θεοτόκου, δι’ εξόδων του τιμιωτάτου και ευγενεστάτου άρχοντος……… του από Μέγα Νεοχώριον, αρχιερατεύοντος του Πανιερωτάτου αρχιεπισκόπου Ευ……ίου ευτελούς Σαμουήλ μοναχού. Έτει ΖΡΥΕ –ΙΕ.
Το γεγονός ότι η επιγραφή, κάτω από την κτητορική εικόνα και η κτητορική επιγραφή, συμφωνούν στην πατρίδα του κτήτορα, Μέγα Νεοχώριον, μπορούμε με βεβαιότητα να συμπληρώσουμε το κενό της επιγραφής, με το όνομα του Παναγιώτη Μορφέση. Η λέξη Ευ……ίου συμπληρώνεται με τη λέξη Ευθυμίου.
Η χρονολογία ΖΡΥΕ δέν αντιγράφηκε σωστά από τον Ιεζεκιήλ Θεσσαλιώτιδος, γιατί το Υ αντιστοιχεί σε εκατοντάδα(400) και όχι δεκάδα(40). Το σωστό πρέπει να είναι ΖΡΝΕ Ή ΖΡ Ε, οπότε έχουμε αντίστοιχα τις χρονολογίες 1647 ή 1697.Η τελευταία όμως αποκλείεται, γιατί δέν έχουμε καμιάάλλη μαρτυρία για επίσκοπο Ευθύμιο στα 1697. Αντίθετα στα 1647 έχουμε Ευθύμιο,καθώς φαίνεται από επιγραφές του ναού του Προδρόμου Οξυάς (1644) και του μοναστηριού Βλασίου(1654).
Ο Σάρδεων και Πισιδίας Γερμανός αναφέρει στους επισκοπικούς καταλόγους Ευθύμιο Β’ (1633-1652) και προσθέτει μάλιστα ότι, επειδή το έτος ΖΡΝΒ(δηλ. 1644) έχει ινδικτιώνα ΙΒ’, το έτος ΖΡΝΕ (δηλ. 1647) έχει ινδικτιώνα ΙΕ’, τον οποίο αναγράφει και η επιγραφή.
1. Μια επιγραφή κτητορική σώζεται επίσης με το όνομα της οικογένειάς του στο ναό της Αναλήψεως στο μοναστήρι της Πελεκητής: … Διά εξόδου……κυρίου Μάνου είς βοήθειαν αυτού και των αδελφών αυτού υιού Δημητρίου Μορφέση εκ Κώμης Νεοχωρίου έτει ζρξβ’., δηλ. 1654.
2. Τέλος από την τοιχογραφία του κτήτορα στο δυτικό του κυρίως ναού ο καθηγητής Ορλάνδος ταυτίζει τον κτήτορα με τον Παναγιώτη Κουσκολά και η χρονολογία σώζεται στην κτητορική επιγραφή ΕΤΟΥΣ ΖΡΛΓ’(1625)
Ο Γεώργιος Κλήμος ισχυρίζεται ότι τα ονόματα των επιγραφών μας δίνουν τρία διαφορετικά πρόσωπα. Ο Ιεζεκιήλ και ο Ορλάνδος πιστεύουν ότι πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο, δηλ. τον Παναγιώτη Κουσκολά ή Μορφέση.
Η συσχέτηση των επιγραφών αυτών με την παράδοση είναι πιθανότατα ο σωστός δρόμος προς την αλήθεια. Αυτό το δρόμο ακολούθησε ο Ιεζεκιήλ με μια σειρά πειστικών επιχειρημάτων και πιθανό νεότερα στοιχεία να τον δικαιώσουν.
Ο Π. Μυλωνάς με βάση τά μορφολογικά και δομικά στοιχεία του ναού πιθανολογεί ότι ο ναός κτίστηκε στα μέσα του 16ου αιώνα.
Από παλιότερο αποτύπωμα σφραγίδας, που δημοσίευσε ο Δ. Σοφιανός και σώζεται στον κώδικα 133 του μοναστηριού του Αγίου Στεφάνου Μετεώρων και γράφει ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΙΜΙΣΙΟΣ ΛΕΓΟΜΕΝΗ ΠΕΤΡΑΣ ΕΤΟΣ ζρβ’,(δηλ. 7102-5508= 1593), exoyme to έτος λειτουργίας του μοναστηριού. Σήμερα ο παραπάνω κώδικας διαφυλάσσεται στο μοναστήρι της Κορώνας. Υπάρχει όμως και η χρονολογία 1595 στην οροφή της παρακειμένης σπηλιάς, όπου βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας, σύμφωνα με την παράδοση. Τέλος η πληροφορία του Σεραφείμ Τσιτσά για χρονολογία 1133, που υπήρχε σε τοιχογραφία και αργότερα, δε φαίνεται να επαληθεύεται σήμερα από άλλες μαρτυρίες.
Επί Μητροπολίτου Κυρίλλου(1951-1967) για την επισκευή του καθολικού του μοναστηριού δαπανήθηκαν 50 εκατομύρια δρχ., από τα οποία τα 18 διέθεσε το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Από τό σύντομο χρονικό του μοναστηριού εχουμε τις εξης πληροφορίες:
α) Με σιγίλλιο του πατριάρχη Κυρίλλου Λούκαρη το 1628 το μοναστήρι γίνεται μετόχι του Σταυροπηγιακού Ναού του Σωτήρος τον οποίο ανήγειρε ο Αποστόλης Χασάπης από τα Πετρίλια, ο οποίος παραπλάνησε το πατριαρχείο, γιατί πρόκειται για το κολλημένβο παρεκκλήσι και όχι για ξεχωριστό ναό. Είναι πιθανό να υπήρχε παλιός ναός στο όνομα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο καταφύγι, ο οποίος καταστράφηκε και αργότερα να εγινε κτήτορας του παρεκκλησίου του Σωτήρος στο μοναστήρι και πρόλαβε τον Π. Κοσκουλά που το ομοίωμα της τοιχογραφίας περιλαμβάνει και τα παρεκκλήσια. Πάντως το όνομα του Αποστόλη Χασάπη δεν αναφέρεται μεταξύ των κτητόρων.
β) Το 1666 το μοναστήρι παύει να είναι μετόχι του ναού του Σωτήρος.
γ)Το 1907 το μοναστήρι της Ρεντίνας συγχωνεύεται στο μοναστήρι Πέτρας.
δ) Το 1909 με. Β.Δ το μοναστήρι της Πέτρας συγχωνεύεται στο μοναστήρι της Κορώνας.
ε) Το 1925 τέλος με Π.Δ το μοναστήρι της Πέτρας ανεξαρτοποιείται και πάλι από το μοναστήρι της Κορώνας.
στ) Στις 16-3-1967 με Β.Δ το μοναστήρι μαζί και το παρεκκλήσι της Μεταμορώσεως του Σωτήρος κρίθηκε διατηρητέο μνημείο, καθώς και αλλα μοναστήρια του νομού Καρδίτσας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου