| Ακολουθίες που συνδέονται με τη Θεία Λειτουργία |
Κάθε ιερουργία που τελείται εντός του ιερού Ναού λέγεται ακολουθία. Κέντρο των ιερών ακολουθιών είναι η θεία λειτουργία. Καμία ακολουθία δεν μπορεί να γίνει χωρίς ιερέα και πιστούς.
Ακολουθίες πού προηγούνται πάντα μιας Θείας Λειτουργίας είναι ο ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ και ο ΟΡΘΡΟΣ. Και μ’ αυτές τις δύο συχνά εμπλέκονται το ΜΕΣΟΝΥΚΤΙΚΟ και η ΑΡΤΟΚΛΑΣΙΑ.
ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ: Ακολουθία που γίνεται κάθε απόγευμα (εσπέρας) στα μοναστήρια και στους ναούς.
ΛΙΤΗ: Είναι μία ομάδα ιδιομέλων τροπαρίων που ψάλλονται στην ακολουθία του Εσπερινού κυρίως σε αγρυπνίες. Η Λιτή είναι μία σύντομη ικεσία στον εορταζόμενο άγιο και την διακρίνει η επιβλητική απλότητα.
Λιτή ονομάζεται ο νάρθηκας των μοναστηριών απ’ όπου και η ακολουθία πήρε το όνομά της, επειδή εδώ τελείται. Γίνεται μέχρι σήμερα στα μοναστήρια η Λιτή καθώς ψάλλονται τα ιδιόμελα με θυμιατό, αναμμένες λαμπάδες και την εικόνα του τιμωμένου αγίου ή της εορτής (ιδιόμελα: τροπάρια που έχουν δικό τους μέλος = μουσική).
ΜΕΣΟΝΥΚΤΙΚΟ: Ακολουθία που διαβάζεται τις πρώτες πρωινές ώρες κάθε ημέρας στα μοναστήρια. Η ακολουθία ονομάστηκε Μεσονυκτικό διότι τελείται «μεσούσης τῆς νυκτός».
ΟΡΘΡΟΣ: Η ακολουθία λέγεται έτσι γιατί τελείται στα μοναστήρια ή στους ενοριακούς ναούς μόλις ορθρίζει (ξημερώνει) είτε ακολουθεί είτε όχι Θεία Λειτουργία. Οι ύμνοι που ψάλλονται στον όρθρο αναφέρονται στον άγιο ή το γεγονός που εορτάζεται την ίδια ημέρα.
ΔΟΞΟΛΟΓΙΑ: Δοξολογικός ύμνος που επισφραγίζει τον όρθρο. Λέγεται δοξολογία, διότι αρχίζει με τον ύμνο που έψαλλαν οι άγγελοι στη γέννηση του Χριστού: «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία» (Λουκ. Β, 14), αποτελεί δε θαυμάσια εισαγωγή στη Θεία Λειτουργία.
ΑΡΤΟΚΛΑΣΙΑ: Μικρή ακολουθία που ψάλλεται στον Εσπερινό ή μετά την Δοξολογία στον όρθρο. Στην αρτοκλασία ευλογούνται οι πέντε άρτοι, σε ανάμνηση των άρτων που ευλόγησε ο Χριστός στην έρημο (Μτθ. Ιδ’, 15-21). Μαζί με τους άρτους ευλογούνται «οἶνος και ἔλαιον» (κρασί και λάδι) που συμβολίζουν την αρετή της ελεημοσύνης. Η αρτοκλασία τελείται στις ενορίες όταν πανηγυρίζει ο Ναός ή σε άλλες μεγάλες εορτές.
Θεία Λειτουργία
Το κέντρο της λατρείας είναι η Θεία Λειτουργία. Μέσα σ’ αυτήν ο Χριστός ξαναγεννιέται, μας ξαναμιλά, μας προσεγγίζει άμεσα, σταυρώνεται, προσφέρεται, είναι παρών ανάμεσα σε όλους και για τον καθένα ξεχωριστά.
Ο Χριστός διαβεβαίωσε τους μαθητές Του ότι, όταν δύο ή τρεις είναι μαζεμένοι στο όνομά Του, θα βρίσκεται κι Αυτός ανάμεσά τους. Από τότε οι Χριστιανοί μαζεύονται όλοι μαζί σε κάποιο χώρο, για να βρεθούν μαζί με τον Κύριο. Ειδικά η Κυριακή είναι μέρα κοινής συγκεντρώσεως, γιατί είναι ημέρα της Αναστάσεως.
Η συγκέντρωση όλης της Εκκλησίας για την λατρεία του Θεού συμβολίζεται χαρακτηριστικά, κατά την «Ακολουθία της Προθέσεως», που γίνεται πριν τη θεία λειτουργία. Σε αυτήν ο ιερεύς μνημονεύει ονομαστικά όλα τα μέλη της εκκλησιαστικής κοινότητας, σχηματίζοντας συμβολικά πάνω στο δισκάριο τη σύναξη της εκκλησίας.
Στο κέντρο τοποθετείται ένα μεγάλο κομμάτι πρόσφορο, που λέγεται ΑΜΝΟΣ. Αυτό συμβολίζει το Χριστό. Γύρω από τον Αμνό βάζει κι άλλα μικρότερα τμήματα της προσφοράς, που συμβολίζουν την Παναγία, τους Αγγέλους, τους Αγίους, τον Επίσκοπο, τους Ιερείς και τους Χριστιανούς της Ενορίας, ζωντανούς και πεθαμένους.
Έτσι όλοι οι χριστιανοί είναι συγκεντρωμένοι γύρω από τον Ιησού Χριστό. Αυτό σημαίνει ΕΚΚΛΗΣΙΑ.
Κι ας δούμε την πρώτη φράση- ανακοίνωση της Θείας Λειτουργίας:
«Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρός καὶ τοῦ Ὑιοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος»: Με αυτά τα λόγια ανακοινώνεται ο σκοπός της συνάξεως. Η συγκέντρωση γίνεται για να συναντηθούμε με το Θεό και να ζήσουμε στην Βασιλεία Του. Οι Χριστιανοί λέγοντες «Ἀμήν», δηλώνουν ότι συμφωνούν με την ανακοίνωση του ιερέα.
Μετά σειρά έχει η μεγάλη προσευχή (Μεγάλη Συναπτή) που περιλαμβάνει όλες τις μέριμνες των πιστών: αρρώστους, ξενιτεμένους, φίλους, φυλακισμένους, εχθρούς, ειρήνη, καλοκαιρία κλπ. Το βασικό αίτημά της είναι η «εἰρήνη» γι αυτό η σειρά αυτή των αιτημάτων λέγεται «εἰρηνικά».
Υστερα από την προσευχή για όλο τον κόσμο η εκκλησία ψάλλει χαρούμενους ύμνους, ιδιαίτερα στις γιορτές. Ψάλλονται στη Θεία Λειτουργία τρεις τέτοιοι ύμνοι: τα «Ἀντίφωνα» (λέγονται έτσι γιατί ψάλλονται αντιφωνικά από τους χορούς τω ψαλτών). Της Κυριακής το τρίτο αντίφωνο είναι αναστάσιμο. Όλα τα απολυτίκια την Κυριακή είναι Αναστάσιμα. Αν είναι ημέρα γιορτής Αγίου, τότε το 3ο αντίφωνο και το απολυτίκιο αναφέρονται στη ζωή του Αγίου.
Το πρώτο μέρος της Θείας Λειτουργίας λέγεται «Λειτουργία τοῦ Λόγου», διότι ο Υιός και Λόγος τους Θεού έρχεται ανάμεσά μας κι εμείς μαζί Του μπαίνουμε στη βασιλεία Του.
Όταν ψάλλεται το 3ο αντίφωνο ο ιερέας βγαίνει από την βόρεια πύλη κρατώντας το Ευαγγέλιο και προχωρεί στον Κυρίως Ναό. Μπροστά πηγαίνει ένα παιδί κρατώντας λαμπάδα. Η πομπή αυτή λέγεται Μικρή Είσοδος και συμβολίζει τον Ερχομό του Χριστού ανάμεσά μας. Η αναμμένη λαμπάδα: ο Ιησούς Χριστός, το φως της Αλήθειας και της ζωής που έρχεται στον σκοτεινό κόσμο μας.
Το Ιερό Ευαγγέλιο: ο λόγος του Θεού, που αποκαλύφθηκε διά του Χριστού. Το Ευαγγέλιο περιέχει τη διδασκαλία και το έργο Του. Επομένως το ιερό βιβλίο είναι ο ίδιος ο Χριστός. Γι αυτό ο ιερέας λέει: «Σοφία. Ὀρθοί». Δηλαδή σταθείτε με σύνεση και σοφία, γιατί ανάμεσά μας βρίσκεται ο Χριστός. Αμέσως μετά ψάλλεται ο ύμνος: «Δεῦτε προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν Χριστῷ…» Ο ιερέας μπαίνει στο ιερό και προσκυνά στην Αγία Τράπεζα –στον θρόνο του Θεού. Η προσκύνησή του και η δική μας συμβολίζει την είσοδό μας στο Βασίλειο του Θεού και την προσέγγισή μας στο θρόνο Του.
Υστερα ψάλλεται ο Τρισάγιος ύμνος. Ψάλλοντας τον Τρισάγιο Ύμνο μοιάζουμε με τους αγγέλους, που στέκονται γύρω απ τον θρόνο Του, σύμφωνα με το όραμα του Ησαΐα.
Κατόπιν ο ιερέας από την Ωραία Πύλη συμβολίζοντας το Χριστό που δίνει σε όλους ειρήνη, λέγει: «Εἰρήνη πᾶσι».
Μετά την ευλογία αυτή του Θεού αρχίζουν τα αναγνώσματα: δηλαδή αποσπάσματα από την αγία Γραφή. Αυτά είναι κομμάτια παρμένα από τις Επιστολές ή τις Πράξεις των Αποστόλων και από τα τέσσερα Ευαγγέλια.
Πρώτα διαβάζεται απόσπασμα από τις επιστολές ή τις Πράξεις των Αποστόλων. Πρίν από αυτό διαβάζεται το προκείμενο, δηλαδή στίχοι από τους ψαλμούς. Πολύ παλαιότερα διαβαζόταν όλο το κείμενο του ψαλμού, για να μας υπενθυμίσει ότι οι Προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης εκπληρώθηκαν στο πρόσωπο του Χριστού.
Ακολουθεί η περικοπή από το Ευαγγέλιο. Οι περικοπές είναι κατανεμημένες, ώστε να αναγνωσθούν όλα τα ευαγγέλια κατά τη διάρκεια του έτους.
Το «Ἀλληλούια» που ψάλλεται πριν το ανάγνωσμα του Ευαγγελίου είναι εβραϊκή λέξη και ψάλλεται σε περιπτώσεις παρουσίας του ίδιου του Θεού. Επειδή στο ευαγγέλιο μας μιλά ο ίδιος ο Χριστός, γι αυτό προηγουμένως λέμε «Ἀλληλούια».
Εδώ τελειώνει το πρώτο μέρος της Λειτουργίας, η «Λειτουργία τοῦ Λόγου» ή «Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων».
Στη συνέχεια, στην «Λειτουργία τῶν Πιστῶν», προσφέρουμε τον εαυτό μας σαν προσφορά και δώρο αγάπης και ευχαριστίας στο Θεό, για ό,τι εκείνος μας χάρισε.
Για την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας προσφέρουμε άρτο και οίνο. Αυτά τα απλά προϊόντα της γης και εργασίας του ανθρώπου συμβολίζουν τη ζωή μας.
Στην παρασκευή του άρτου (ψωμιού) συμβαίνει μία μεταβολή: η ζύμη μεταμορφώνει το αλεύρι σε ψωμί. Το ίδιο συμβαίνει και στον οίνο. Είναι επίσης γνωστό ότι η τροφή που προσλαμβάνεται απ’ τον ανθρώπινο οργανισμό αφομοιώνεται και μεταβάλλεται σε σάρκα και αίμα. Έτσι ο άνθρωπος ζει. Γι αυτό λοιπόν η τροφή συμβολίζει τη ζωή μας.
Στη Θεία Λειτουργία γίνεται άλλη μια θαυμαστή μεταβολή : το ψωμί και το κρασί μεταβάλλονται και γίνονται Σώμα και Αίμα Χριστού. Αυτή η «τροφή» χαρίζει στον άνθρωπο αιώνια ζωή.
Γι την προσφορά των δώρων μας στο θεό προετοιμαζόμαστε με τρεις ειδικές προσευχές:
· παρακαλούμε να μας αξιώσει να Τού προσφέρουμε τις ευχαριστίες μας
· παρακαλούμε να καθαρίσει τις ψυχές μας από κάθε αμαρτία
· ομολογούμε την αμαρτωλότητά μας και ζητούμε συγχώρηση.
Ενώ ο ιερέας θυμιάζει στην Αγία Τράπεζα τα «Τίμια Δῶρα» ψάλλεται ο «Χερουβικὸς Ὕμνος»: σ’ αυτόν ζητάμε τη δύναμη ν’ απομακρύνουμε κάθε μέριμνα της καθημερινότητάς μας, ώστε να υποδεχθούμε τον «Βασιλέα των όλων».
Επειτα ο ιερέας παίρνει τα Τίμια Δώρα από την Πρόθεση και βγαίνει από την Βόρεια πύλη στον Κυρίως Ναό. Προπορεύονται συνήθως παιδιά που κρατούν σταυρό, εξαπτέρυγα, λαμπάδα και θυμιατό. Καθώς αυτή η πομπή προχωρεί διά μέσου του Ναού ο ιερέας προσεύχεται και παρακαλεί του Θεό να θυμηθεί όλους στη Βασιλεία Του. Αυτή είναι η «Μεγάλη Εἴσοδος»: είναι ο Χριστός που πορεύεται προς το Γολγοθά να θυσιαστεί. Στη γλώσσα του λαού λέγεται και «Ἅγια» και ξεχωρίζει από την «Μικρή Εἴσοδο». Είναι από τις πιο ιερές στιγμές της Θείας Λειτουργίας.
Για να προσφέρουμε τα δώρα μας στο Θεό υπάρχουν δυο προυποθέσεις: να εκφράσουμε την αγάπη μας στο Θεό και να ομολογήσουμε την ορθόδοξη πίστη μας.
Γι’ αυτό ο ιερέας μας καλεί : «ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους ἵνα ἐν ὀμονοίᾳ ὁμολογήσωμεν» Την στιγμή αυτή ανταλάσσεται το «φιλί τῆς εἰρήνης». Σήμερα φαίνεται να γίνεται μεταξύ των ιερέων που λειτουργούν. Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια αντάλλασσαν μεταξύ τους όλοι οι πιστοί. Ετσι συμφιλιωμένοι ομολογούσαν την πίστη τους: «Πιστεύω εἰς ἕναν Θεό, Πατέρα, Παντοκράτορα…»
Πριν αναγνωσθεί το Σύμβολο της Πίστεως ο ιερέας λέγει: «τὰς θύρας, τὰς θύρας ἐν σοφία πρόσχωμεν»· παλαιότερα, τη στιγμή εκείνη έπρεπε να κλείσουν τις θύρες του Ναού, για να μην παραμείνουν μέσα οι αβάπτιστοι.
Τώρα πια, μπορεί ν’ αρχίσει η διαδικασία της προσφοράς των δώρων μας στο θεό που λέγεται «Ἀναφορά». Για ν’ αξιωθούν οι πιστοί να κάνουν την ωραία αυτή προσφορά τους στο Θεό, ο ιερέας τους μεταδίδει μια τριπλή ευλογία: «ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός καὶ ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἴη μετὰ πάντων ἡμῶν».
Η τελετή της «αναφοράς» φτάνει στο κορυφαίο σημείο της: εμείς προσφέρουμε τα δώρα μας. Ο Θεός τα δέχεται και μας τα αντιπροσφέρει, μεταβάλλοντάς τα σε Σώμα και Αίμα Χριστού.
Αφότου ευχαριστήσουμε τον Θεό για όλες τις προσφορές Του, θυμόμαστε το Μυστικό Δείπνο, όπου ο Χριστός κάλεσε για πρώτη φορά τους μαθητές Του να κοινωνήσουν το Σώμα και το Αίμα Του.
Ο ιερέας επαναλαμβάνοντας τα λόγια και τις κινήσεις Του, υψώνει τα Δώρα στο Θεό και Τον παρακαλεί να στείλει το Αγιο Πνεύμα, να τα μεταβάλλει σε ουράνια τροφή. Είναι η κορυφαία στιγμή του Μυστηρίου. Οι πιστοί γονατιστοί ψάλλουν: «Σὲ ὑμνοῦμεν, Σὲ εὐλογοῦμεν, Σοὶ εὐχαριστοῦμεν Κύριε καὶ δεόμεθά Σου, ὁ Θεὸς ἡμῶν».
Η προσφορά μας πια έγινε δεκτή. Ο Χριστός τώρα μας καλεί να συμμετέχουμε στο μυστικό δείπνο του. Είναι «ὁ προσφέρων καὶ ὁ προσφερόμενος»: και ο οικοδεσπότης και η ουράνια τροφή.
Η συμμετοχή μας στο τραπέζι αυτό αρχίζει με την «Κυριακὴ προσευχή», με την οποία εκφράζουμε την εμπιστοσύνη μας στον Θεό Πατέρα: «Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς, ἀγιασθήτω τὸ ὄνομά σου …»
Αργότερα, ο ιερέας μάς καλεί: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε». Οι πιστοί με βαθειά ευβλάβεια πλησιάζουν και μεταλαμβάνουν πραγματικά -κι όχι συμβολικά– Σώμα και Αίμα Χριστού.
Πρίν φύγουμε από το Ναό ψάλλουμε χαρούμενοι: «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν πνεῦμα ἐπουράνιον …» λάβαμε μέρος στην αγάπη και τη ζωή του Θεού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου